5.6 Байгаль орчны төрийн бус байгууллага
Байгаль орчны хамгаалах чиглэлийн төрийн бус болон бусад ашгийн бус байгууллагуудын эрх, үүргийг “Байгаль орчныг хамгаалах тухай” холбооны хуулийн 12 дугаар зүйлд тодорхойлсон байдаг (2002.01.10, Холбооны хууль №7-ФЗ).
Байгаль нуурын бүсэд экологийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 100 гаруй ашгийн бус байгууллагууд бүртгүүлсэн байдаг. Байгаль нуурын бүс нутгийн экологийн төрийн бус байгууллагууд нь ОХУ-д хамгийн идэвхтэй нь юм [4, 6, 11].
Эрхүү муж: “Байгаль нуурын экологийн долгион” Эрхүүгийн бүс нутгийн төрийн бус байгууллага (IRNGO “BEW”) нь шинжлэх ухаан, олон нийтийн “Байгаль нуур үзэсгэлэн”-г зохион байгуулан, бусад төрийн бус байгууллагуудын оролцоотойгоор орон нутгийн оршин суугчид, эрдэм шинжилгээ, боловсролын байгууллагууд нь Байгаль нуурын өнөөгийн байдлыг үнэлж, нөхцөл байдлын шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон. Төслийн гишүүд фосфатийн өндөр агууламжийг илрүүлсэн бөгөөд (0.25 мг/дм3 хүртэлх), их хэмжээний Spirogyra ба хөх ногоон өнгийн нуурын ургамал (Anabaena lemmermanni)-ын тархац ажиглагдсан байна.Чивыркуйскийн буланд, Elodea-ын хэт их өсөлтийг тодорхойлсон ба зарим хэсэгтээ биомассийн концентрац нь 26 кг/м2 байв. Монахово тосгоны нутагт жуулчдаас үүдсэн шингэн хаягдлын улирлын хугацаан дахь хэмжээ нь 160 тн гэж тооцоолсон байдаг.
- Большое Голоустное, Малое Голоустное болон Байкальск зэрэг хотуудад хотын захиргааны дэмжлэг оролцоотойгоор “Орон нутгийн бүлгийн тогтвортой хөгжилд иргэний нийгмийн үүрэг” бага хурлыг зохион байгуулав.
- “Сибирь болон Алс дорнодын голууд” олон улсын VIII бага хурлыг Бүх дэлхийн байгаль хамгаалах фондтой (WWF) хамтран зохион байгуулж бага хурлын материалаар товхимол хэвлэн гаргав (Зураг 5.6.1).
2013 онд Байгалийн Экспедици үргэлжлэн ажииласан бөгөөөд энэхүү ажлаар:
- ОХУ болон Эрхүү мужийн улаан номонд орсон Ольхон арлын олихоны астрагал, сойзон череплодникийн төрөл зүйлийн байдлын талаар үнэлгээ хийсэн.
- Голоустьная голын дельтийн шугуйн модны үлдэгдэлийн судалгаа хийсэн.
- “Ольхоны элсэн эргийн ургамлыг хамгаалъя” “Тополягийн үлдэгдэлийн шугуй” зэрэг календарь гаргасан.
- “Байгалийн Их жим” Бүс нутгийн хоорондын олон нийтийн байгууллага 2013 онд дараах ажлыг зохион байгуулсан байна.
- Өвлийн төсөлд (Гурван сарын 20-29-ний өдрүүдэд) Москва, Мурманск, Кемерова хотуудын сайн дурын ажилчид оролцсон байна. Байгалийн цогцолборт газрын Танхой тосгонд төслийн оролцогчид 500 метр замд хүн ам бага суурьшсан хэсэгт замын цэвэрлэгээг хийсэн ба зочдын төв, газрын хөндлөн огтлох хэсэгт плакат хийсэн байна (Зураг 5.6.2),
5 дугаар сарын 25-26-ны өдрүүдэд 12 бүлэг, сайн дурын төрийн бус байгууллагууд Байгалийн төв замын 26 км-т булаг тохижуулах ажлыг хийсэн байна. Энэхүү үйл ажиллагааг En+ Group компанийн дэмжлэгтэйгээр хийсэн. Энэхүү үйл ажиллагаанд оролцогчид усны урсацын тогоог байгуулж, урсацын замыг цэвэрлэснээс гадна булагт хүрэх замын гишгүүрийг дахин шинэчилж, борооны үед булгийн усыг бохирдохоос сэргийлж замын хажуугаас урсах усны урсацыг сайжруулсан байна.
5 дугаар сарын 25-26-ны өдрүүдэд 12 бүлэг, сайн дурын төрийн бус байгууллагууд Байгалийн төв замын 26 км-т булаг тохижуулах ажлыг хийсэн байна. Энэхүү үйл ажиллагааг En+ Group компанийн дэмжлэгтэйгээр хийсэн. Энэхүү үйл ажиллагаанд оролцогчид усны урсацын тогоог байгуулж, урсацын замыг цэвэрлэснээс гадна булагт хүрэх замын гишгүүрийг дахин шинэчилж, борооны үед булгийн усыг бохирдохоос сэргийлж замын хажуугаас урсах усны урсацыг сайжруулсан байна.
-жуулчдын 4 замыг байгуулах, тоноглох ажлыг Зуны төслөөр хэрэгжүүлсэн бөгөөд энэ нь “Цэвэр Байгальд хүрэх зам”, “Хүрхрээн нутагт очих зам”, “Хамар даваа-1 нуруун”, “Үлгэрийн хязгаар-1” зэрэг замууд бөгөөд эдгээр нь Байгаль-Ленийн байгалийн цогцолборт газрын нутаг дээр оршдог.
2012 оны 3 дугаар сарын 28-29-ний өдрүүдэд “Байгаль нуурыг хамтдаа хамгаалъя” ашгийн бус хамтралын байгууллага нь “Байгаль нуурын түмнүүдэд” сэдэвт бүс нутгийн хүүхдийн экологийн наадмыг зохион байгуулсан. Наадмын оролцогчид нь Эрхүү (2 баг), Слюдянск, Усольск, Черемховск (2 баг), Шелеховск, Ольхонск, Тайшетск, Усть-Кутск болон Эрхүү мужийн Ангарск районы сургуулийн хүүхдүүд, Эрхүүгийн урлагийн ордны багийг хамарсан байна. 2012 онд, оролцогчдын тоо нь En+ компаний санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр 96 хүн болж нэмэгдсэн байна.
Эрхүү мужийн хүүхдүүдэд зориулсан нэмэлт боловсролын төв нь сургуулийн ойн бүсийн уулзалт (6 дугаар сарын 22-26-нд) зохион байгуулсан. Эрхүү мужийн сургуулийн байгууллагуудын XI чуулга уулзалт спорт, амралтын цогцолборт зохион байгуулагдлаа. Чуулга уулзалтын хамтран зохион байгуулагчид нь: Эрхүү мужийн ойн менежментийн агентлаг болон тус мужийн ой хамгаалах агентлагууд байлаа. Ерөнхий ивээн тэтгэгч (спонсор) нь “Илим-групп” байв. Красноярск, Алтай, Забайкальскийн хязгаарын болон Буриадын БНУ-аас орон нутгийн боловсролын байгууллагууд болон Эрхүү мужийн бүс нутгийн төрийн бие даасан байгууллагуудын 45 баг байсан.
2013 оны 6 дугаар сарын 1-5-ны хооронд Эрхүү хотоос 20 км-т орших “Елочка” зуслан-буудалд Эрхүү мужийн сургуулийн залуу ойчдын XII чуулганд төв оролцсон бөгөөд (Зураг 5.6.4) энэхүү чуулганд Эрхүү мужийн 39 команд, Алтай, Забайкальск, Красноярск хязгааар, Омск, Новосибирск, Буриад улс, Саха-Якутын 7 команд оролцсон. Тэмцээний үр дүнд “Тэргүүний сургуулийн ойчид”, “Залуу амьтан судлаач”, “Залуу ургамал судлаач”, “Залуу ойч”, багийн тэмцээн “Ойн мөшгөгч”, “Ойг амьдаар нь хадгалъя” сурталчилгааны үзүүлбэр материал сургуулийн ойчдын удирдагчдын тайлан, зэргийн тодорхой журмын дагуу шалгаруулан байр эзлүүлсэн байна. Энэхүү чуулганыг Эрхүү мужийн ойн аж ахуйн Агентлаг, Холбооны ойн салбар “Рослесозащита”, “Эрхүү мужийн ой хамгаалах төв”, “Ойн шинжлэх ухаан-техникийн нийгэмлэг” зэрэг байгууллагуудын дэмжлэгтэйгээр явуулсан байна.
Эрхүүгийн киноны сангаас “Хүн ба байгаль” сэдэвт баримтат болон шинжлэх ухааны алдартай киноны Байгаль нуурын олон улсын XI наадмыг зохион байгуулсан бөгөөд 28 орны 116 киног багтаасан. Үүнээс гадна Оросын кино бүтээгч энэ наадамд 54 киног танилцуулсан. Наадмын кино уралдаанд Австри, Герман, Израиль, Испани, Орос, АНУ, Япон орнуудын 16 баримтат кино оролцсон.
“Прибайкальскьскийн цэвэр ус-ус хамгаалах олон нийтийн хөдөлгөөн” сэдэвт 1 дүгээр усны форумын албан ёсны нээлтийн ажиллагаа нь 2012 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдөр болсон. Эрхүү мужийн Росприроднадзорын захиргаа нь ус-хамгаалах төслийн түншүүдийн нэг байсан ба Бүх оросын Байгаль хамгаалах нийгэмлэгийн мужийн салбараас санаачилсан юм. Энэхүү төсөл нь Байгалийн нөөцийн яам болон Эрхүү мужийн боловсролын яамны дэмжлэгтэйгээр хэрэгжиж байгаа бөгөөд нийгмийн нэн чухал ач холбогдолтой төслөөр шалгарч байсан. “Прибайкальскьскийн Цэвэр ус” –ний оролцогчид нь 60 гаруй экологийн холбоо, боловсролын байгууллагын ажилтнууд, мужийн засаг захиргааны 22 нэгжийг хамарсан байна. Зуслан, экспедицийн үеэр сургуулийн хүүхдүүд судалгаа хийх, усны объектийн бүртгэл хөтлөх, булаг шандын талаархи боловсролд гар бие оролцох ур чадварыг олж авах боломжтой. Усны 1 дүгээр форумд Усть-Кута, Братска, Эрхүү, Черемхова, Саянск, Усть-Ордын Буриадын автономит район, Слюдянск, Куйтунск, Усольск болон бусад муж, районы залуу экологичид оролцсон байна.
2013 онд баримтат болн шинжлэх ухааны түгээмэл ба сургалтын Байгалийн олон улсын “Хүн ба Байгаль” XII кинофестивалийг зохион байгуулсан (кино үзүүлбэрийг 2013 оны 1 дүгээр сарын 04-нөөс 10 дугаар сарын 03-ны хооронд хийсэн.) Хамгийн шилдэг баримтат кино Павел Фаттахутдиновын “Сибирийн агуу голууд.Лена мөрөн”, Шинжлэх ухааны танин мэдэхүйн хамгийн шилдэг киногоор Дэвида Сингтона и Саймона Лэмба (Их Британи, Шинэ Зеланд) нарын “Нимгэн мөс” кинонууд шалгарсан байна.
Буриадын БНУ:Бүс нутгийн олон нийтийн байгууллага “Грань” нь ПРООН болон Кока-колагийн “Дусал бүр ач холбогдолтой” төслийн гүйцэтгэгч болно (2010-2013 онууд). Энэхүү төсөл нь усны нөөцийг хамгаалах, орон нутгийн иргэдийн цэвр усны хүртээмжийг хангах, экотуризмыг хөгжүүлэх, иргэдийн экологийн хариуцлагыг дээшлүүлэхэд чиглэгдэж байна. Төсөл хэрэгжих 4 жилийн хугацаанд Улаан-үд, Баргажин, Иволгин, Кабан, Курумкан, Окин, Прибайкаль, Хойт Байгалийн дүүргүүд Эрхүү мужийн ялагч байгууллагууд 40 төслийг хэрэгжүүлсэн байна (Зураг 5.6.5). Энэхүү төслийн хүрээнд “Грань” байгууллага дунд сургуулийн болн бага насны сурагчдад “Байгалийн авдар” сурах бичиг хэвлүүлсэн бөгөөд Буриад улсын Болвсрол, Шинжлэх ухааны яам сургуулийн системд нэмэлт боловсролын чиглэлээр сурах бичиг болгон ашиглах зөвлөмж гаргасан байна.
2013 онд “Яагаад далайн хав (nerpa) уйлж байна вэ?” төслийг хэрэгжүүлсэн байна. Энэхүү төслийн хүрээнд Буриад улсын Байгалийн музейд далайн хавын талаар үзэсгэлэн гаргасан байна. Энд “далайн хавын хэвтэш”, музейн фондоос дуураймал хэв зэргийг ашигласанаас гадна нерпийн үр хөврөл-“Өвлийн логово” уураг агуулсан. Хүүхдүүд төрөл бүрийн урлан хийсэн бөгөөд (шавар барималаар далайн хавын дүрс хийх, соронзон будгаар далайн хавын дүрс гаргах гэх мэт) зэрэг нь хүүхдийн сэтгэн бодох болон уран бүтээлч авъяасыг дээшлүүлэхээс гадна далайн хавын Бурятия” (НП “ББТ тухай кино үзүүлсэн байна.
“Большая Байкальская тропа- - Бурятия”) ашгийн бус байгууллага 2012 онд дараахи арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэн байна.
- хүүхдийн ордны ажил сайжирч эхэлсэн бөгөөд Буриад улсын дээд сургууль, коллежтэй хамтран ажиллаж эхлээд байна.
- Мөнх Сарьдаг ууланд авиралт хийсэн. Белый Иркут голд бохирдлыг илрүүлсэн. Олон тооны автосонирхогчид, ууланд авирагчид Мугавек голын Белый Иркут голд цутгах хүртэлх хэсгийг зам болгон ашигладаг байна.
- Унтаж буй арслан уулын дэд бүтцийг сайжруулах талаар ажлыг хоёр дахь жилдээ хийсэн (Тарбагатай район)
- Шумакт экспедици зохион байгуулсан (Бүс нутгийн байгалийн цогцолборт газар).
2013 онд явган хүний замыг хамтын ажиллагааны хэлбэрээр сайжруулсан (Максимиха-Усть-Баргажин; Хойто-Гол-Шумак; Аршан-Верхняя Березовка). Максимиха аялал жуулчлалын баазын районд хууль бус мод бэлтгэлийг илрүүлсэн. Ажилчдын зуслангийн оролцогчид бэлтгэсэн модны замыг цэвэрлэж, модон дээр тэмдэглэгээ хийсэн байна. Аршан - Верхняя Березовка хэсэгт үлгэр жишээ явган замыг байгуулсан. “Байкал+20” экотуризмын форумын хүрээнд зочдод зориулсан мастер-класс явган замын аялал зохион байгуулсан. Явган зам нь орчин үеийн днд бүтцийн элементүүд болох орох хэсэг, чиг заалт, талбайн төрлүүд, мэдээллийн самбар зэргээр тоноглосон байна. Танхой-Переемная на Москвагийн замуудад судалгаа хийж олон тооны дэд бүтцийн элементүүд хадгалагдсан болохыг тогтоосон. Магадгүй цаашид унадаг дугуйн зам байгуулж болно.
“Байгаль нуурыг хамгаалъя” төслийн багийхан Байгаль нуурын эрэгт олон улсын сайн дурын үйлчилгээ үзүүлж ирсэн 10 дахь жилийн ойн улирлын камп (camp - амралтын газар)-аа нээсэн байна. Камп-д 7 дугаар сарын 18-наас 8 дугаар сарын 15-ны өдрийн хооронд 47 хүн зочилсон байна. Тэд эргийг цэвэрлэх, хог хаягдлыг ухаж, овоолгыг ангилах, цуглуулах зэрэг нэлээдгүй ажлыг хийж байгаа бөгөөд 43 м3 шил, 28.3 м3 хуванцар, 14.6 м3 цагаан тугалга, 68.6 м3 холимог хог хаягдлыг зөөсөн байна (Зураг 5.6.6).
2012 онд Байгаль нуурыг хамгаалах сангаас дараах ажлыг зохион байгуулсан:
- “Хакусы” экологийн аялал”,
- Буриадын БНУ-ын Байгалийн баялгийн яамтай хамтран 2012 оны Байгаль нуурын өдрийг тохиолдуулан 8 дугаар сарын 17-ны өдөр “Даян дэлхийн Байгаль нуурыг хамгаалъя” анхны экологийн буяны марафоныг зохион байгуулсан. Хандиваар босгосон хөрөнгө (1 сая рубль)-ийг ирэх зун Байгаль нуурын эрэг дээрх олон нийтийн амралтын газарт шаардлагатай тоног төхөөрөмж болон цэвэрлэгээнд зарцуулах юм (Ялангуяа, Прибайкальскьлск районы Гремячинск болон Горячинск хотхонд).
2013 онд “ТрансЕвразийский перелет Леман - Байгаль” энэхүү фондоор шинжлэх-ухааны судалгааны Экспедици эхэлсэн. Энэхзз экспедицийн зорилго нь агаар мандал, усны гадаргуйн судалгааны шинэ аргачлал, тоног төхөөрөмжийг боловсруулах, нүүрстөрөгчийн эргэлтэд ойн түймрийн нөлөөллийн талаархи мэдлэгийг өргөтгөх, экспедицийн маршрутын хүрээнд байгалийг цогцолбороор хамгаалах санал боловсруулах, нийгэм, олон нийтийн анхаарлыг Европ-Азийн байгалийн нэгдсэн нэг орон зайн экологийг асуудалд төвлөрүүлэх зэрэг юм. Мөн энэхүү фондын дэмжлэгтэйгээр дараахи төслүүд хэрэгжсэн байна.
Зураг 5.6.7. Марафонд оролцогчид
- М.В. Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Улсын их сургуулийн Газар зүйн тэнхим, Буриад улсад Шинжлэх ухааны оюутны нийгэмлэгийн өвлийн экспедици,
- Буриад улсын үндэсний музейд экспедицид зориулсан “Байгалийн ертөнц” үзэсгэлэн гаргасан,
- Оросын Газар зүйн нийгэмлэгийн Алс-Дорнодын Экспедицийн төвийн Приморийн тасагтай хамтран байгалийн цэвэр усны нерпийг төрөл зүйлийг хамгаалах асуудлаар цоццолбор экспедици зохион байгуулсан,
- Буриад улсын Баргажин районд “Байгалийн цэвэр мөс” экологийн аян зохион байгуулсан,
- “Байгаль дахь экотуризм” олон улсын экологи-аялалыг зохион байгуулсан,
- “Оросын Газар зүйн нийгэмлэгийн” бүх оросын нийгэмлэгийн Буриад улсын салбар 2013 онд дараахи арга хэмжээнд оролцов.
- Транс Евразийский перелет “Леман-Байгаль” (2013-2015 онууд.),
- “Н.М. Пржевальскийн мөрөөр (анхны экспедицийн 150 жилийн ойд зориулсан”
- “Истомино” олон улсын экологи-сургалтын төв дээр зуны газар зүйн болон экологийн сургуулиуд.
Монголын байгаль орчны иргэний зөвлөл /МБОИЗ/ нь 2008 онд “Байгаль орчны төрийн бус байгууллагуудын улсын анхдугаар зөвлөгөөн”-өөс үүсгэн байгуулагдсан, 21 аймагт салбар зөвлөлтэй, улсын хэмжээнд 700 гаруй төрийн бус байгууллагын гишүүнчлэлтэй шүхэр байгууллага юм. МБОИЗ-ийн эрх барих дээд байгууллага нь хоёр жилд нэг удаа хуралддаг Байгаль орчны төрийн бус байгууллагуудын улсын зөвлөгөөн юм. Тус зөвлөгөөнөөс МБОИЗ-ийн Удирдах зөвлөл, Хяналтын зөвлөлийг сонгож, дараагийн хоёр жилд мөрдөх дүрэм, түүнийг дагалдах журам, төр, төрийн бус байгууллага, иргэдэд хандсан зөвлөмж зэрэг бодлогын баримт бичгийг хэлэлцэн баталдаг уламжлалтай.
МБОИЗ-өөс гадна “Гринпис Монгол”, “Гал үндэстэн холбоо”, “Голомт ЦЭХ”, “Монголын гол нууруудын нэгдсэн хөдөлгөөн”, “Хөвсгөл далайн эзэд”, “Ногоон хас”, “Нөхөн сэргээлтийн менежмент”, “ТМТНэгдэгсэд хөдөлгөөн”, “Цөмийн цацраггүй ирээдүй” зэрэг төрийн бус байгууллагууд байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна [12].
Ашигласан материал
1. Монгол Улсын Биологийн олон янз байдлын талаарх анхны үндэсний тайлан, https://www.cbd.int/doc/world/mn/mn-nr-01-en.pdf
2. ОХУ-ын Биологийн олон янз байдлын конвенци, www.cbd.int/countries/default.shtm
3. “Байгаль нуурын сав газрын хил дамнасан экосистемийн байгалийн нөөцийн нэгдсэн менежмент” төсөл, “Байгаль нуурын сав газрын хил дамнасан оношлогоо, дүн шинжилгээ”, 2013 он.
http://baikal.iwlearn.org/en/project/tda/LB%20TDA_Mongolia_Final.pdf
4. “2013 оны Байгаль нуурын төлөв байдал, түүнийг хамгаалах тухай” улсын тайлан. Эрхүү хот, “Росгеолфонд”-ын Сибирийн салбар, 2014 он. http://www.mnr.gov.ru/regulatory/list.php?part=1258
5. А.С.Михеева, А.К.Тулохонов, А.Б.Птицын, Г.Цыбекмитова “Монгол-ОХУ-Хятад улсын хилийн орчмын нутаг дэвсгэрийн байгаль ашиглалтыг зохицуулах институцийн механизм / хилийн экологийн нутаг дэвсгэрийн байгаль хамгаалах хамтын ажиллагаа”, Чита хот, “Пойск” хэвлэлийн үйлдвэр, 2012 он, II хэсэг, х. 52-60.
6. “2012 оны Байгаль нуурын төлөв байдал ба түүнийг хамгаалах арга хэмжээний тухай” улсын тайлан, http://www.mnr.gov.ru/regulatory/list.php?part=1258
7. ФГУНПП (Федеральное государственное унитарное научно-производственное предприятие) “Росгеолфонд”, http://geol.irk.ru/baikal/
8. “Мир Байкала” сэтгүүл, www.mirbaikala.ru
9. Забайгальскийн хязгаарын байгаль орчин, http://www.nature.chita.ru).
10. “Ногоон Гариг - Ногоон ирээдүй” ТТБ-ын цахим хуудас, “Экологийн боловсрол: Байгальд ээлтэй хүүхэд”, http://veg.mn/page/50
11. Байгаль нуурын цагаан ном, http://bic.iwlearn.org/ru/druzya/belaya-kniga-basseina-ozera-baikal-obschestvennye-organizacii
12. Байгаль орчны мэдээллийн сангийн цахим хуудас, Байгаль орчны байгууллага, хүний нөөцийн мэдээллийн сан, Төрийн бус байгууллагын үндсэн мэдээлэл, http://www.eic.mn/orgstaff/nongovernment.php
