078-2. Орон сууцны тохижилтын түвшин (Монголын тал)
Орон сууцны фондын тохижилт
Байгаль нуурын сав газрын нутаг дэвсгэрийн тохижилтын хамгийн гол хүчин зүйл нь орон сууцны тохижилтын түвшин байдаг. Оросын статистик мэдээллээр дараахи хэсгүүдээр авч үзсэн. Үүнд: усны хоолой, сантехникийн тоноглогдсон байдал (тоног төхөрөөмж), ус зайлуулах хоолой, төвийн халаалт, халуун усны хангамж, ванн (усны шүршүүр), хийн хангамж зэрэг үзүүлэлтээр авч үзсэн. Орчин цагийн статистикт орон сууцны санг дулаан авах эх үүсвэрээс хамааралгүй байдаг тоноглогдсон төвийн халаалт гэж үздэг (Дулаан эрчим хүчний станц, аж үйлдвэрийн эсвэл орон нутгийн халаалтын зуух, үйлдвэрийн хувийн хэрэгцээний зуух). Дүрэм ёсоор тохижилтын байдлын тодорхойлолтыг харьцангуй үзүүлэлтээр тусгадаг – орон сууцны нийт талбайн эзлэх хувийн жин, инженерийн тоноглогдсон хэсэг дурьдсан байршлаар (%-аар).
Монгол, Орос улс хоёрын орон сууцны тохижилтын статистик үзүүлэлтүүд их ялгаатай байдаг. Орон сууцны тохижилтын тодорхойлолтыг Оросын дүүрэг болон Монголын аймгаар харьцуулах ажил нэмэлт судалгааг хийхийг шаарддаг тул энэ шатанд Байгаль нуурын сав газрын нутаг дэвсгэрийн Оросын хэсэгт хамаарах орон сууцны тохижилтын тодорхойлолтоор хязгаарлахад хүрэв.
Орон сууцны тав тухтай байдлыг заасан төрлүүдийн орон зайн ялгаа бүс нутгийн хэмжээнд чухал байдаг. Тохижилтын харьцангуй өндөр түвшин ОХУ-ын Эрхүү, Чита, Улаан-Үд, түүнчлэн Северобайкальскийн орон сууцанд хамаарна. Гэвч Тува улсын Терехо-Хольск, Еравненск зэрэг Буриадын Бүгд Найрамдах Улсын дүүрэгт инженерийн шугам сүлжээ байхгүй (хийн болон цахилгаан буцалгагчаас гадна) бөгөөд Эрхүү мужийн Ольхонск дүүрэгт зөвхөн ус дамжуулах хоолой, халаалт, хий болон цахилгаан плитка зэрэг үзүүлэлтээр 20%-иас хэтрэхгүй байна.
Засаг захиргааны дүүргүүдийн зургаа дүүрэг тутамд инженерийн шугам хоолойн тохижилтын стандарт үзүүлэлт 50%-иас дээш байна. Тэргүүлэгч засаг захиргааны дүүрэг – Муйск (Буриадын БНУлс, БАМ барилгажилтын үед шинээр сүндэрлэн боссон орон сууц) мөн түүнчлэн Шелеховск ба Слюдянск дүүрэг аж үйлдвэрийн томоохон төв болсон Эрхүү хотын тойрогт (Эрхүү муж) байна. Түүнчлэн хойд Байкальск, Буриадын БНУлс-ын Кабанск, Эрхүү мужийн Эрхүү хот гэсэн 3 дүүрэгт орон сууцны 50 орчим хувь нь ус дамжуулах хоолой, ус зайлуулах хоолой, төвийн халаалтаар тоноглогдсон.
Тохижилтын хамгийн доод үзүүлэлтээр бүс нутгийн хөдөө тосгоны дүүргүүд ялгарна. Картограмаар засаг захиргааны дүүргийн хүрээнд хөдөө тосгоны инженерийн шугам сүлжээг 4 бүлэгт хуваасан тусгасан. Хөдөө тосгоны орон сууцны тохижилт ус дамжуулах, ус зайлуулах хоолой, төвийн халаалт, мөн ваннаар тоноглогдсон байдлаар тодорхойлох бөгөөд засаг захиргааны хоёр дүүрэг тутамд энэ үзүүлэлт 10%-аас бага байна (4 дэх бүлэг). Таван дүүрэг бүс нутгийн «хөдөө тосгоны хэмжигдэхүүнээр» харьцангуй дундаж түвшинд хамаарна. Харин Буриадын БНУлсын Заиграевский, Иволгинский, Кабанский ба Кижингинский дүүрэг, Читинск дүүрэг–Забайкальск мужид 10-25% нь дундаж үзүүлэлтээс доогуур байна. (3 дахь бүлэг). Тохижилтын түвшинд Буриадын БНУлсын Прибайкальск дүүрэг (1 дэх бүлэг: 45-65%,) нь хамгийн өндөр түвшинд байна.
Ийнхүү орон сууцны инженерийн шугам сүлжээний үзүүлэлтэнд хийсэн дүн шинжилгээгээр (2012 оны статистик) Байгаль нуурын сав газрын Оросын хэсгийн засаг захиргааны дүүргийн орон сууцны тохижилтын түвшин тийм ч өндөр биш байна гэсэн дүгнэлтэнд хүргэж байна. Хот ба хөдөөгийн тосгон суурин газруудад газарзүйн эсрэг тэсрэг байдал хэт их, мөн түүнчлэн хөдөө орон нутгийн нутаг дэвсгэрийн тохижилт хэт доод түвшинд байна.
Ашигласан хэвлэл
Жилищно-коммунальное хозяйство Забайкальского края: Стат. сб. – Чита: Забайкалкрайстат, 2013. – 112 с.
Жилищно-коммунальное хозяйство Иркутской области в 2012 г. Стат. сб. – Иркутск: Иркутскстат, 2013. – 76 с.
Жилищное хозяйство Республики Бурятия. Стат. сб. – Улан-Удэ: Бурятстат, 2013. – 35 с.
