Atlas

Томруулж харах

Боловсрол, шинжлэх ухааны байгууллагууд

Боловсролын салбарыг нийгэм-эдийн засгийн хөгжилд чухал хүчин зүйл гэж авч үздэг. Хүний эзэмшсэн мэдлэг боловсрол, дадлага, туршлага, хэвшсэн бус /стандарт бус/ шийдвэр гаргах чадвар хурдацтай хувиран өөрчлөгдөж байгаа эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөлд аливаа нийгмийн гол үнэт зүйл болсон. Боловсролын үйлчилгээний салбар гагцхүү эдийн засгийг чанартай шинэ хөгжилд хүргэх түлхэц болж чадна.

Сургуулийн өмнөх боловсрол – 2-8 насны хүүхдийн оюуны болон биеийн хөгжил, хувь хүн болон төвөвших нөхцлийг хангана. Эрхзүй, уламжлалт ёс, соёлын чиг хандлагаас хамаарч сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн боловсролын асуудалд янз бүрийн үндсэн болон тодорхой зорилтуудыг тавьдаг. Энэ нь олон нийтээр зайлшгүй эзэмших ёстой эсвэл эзэмших албагүй боловсрол байх бөгөөд төрөл бүрийн чиглэлийн уламжлалт сургуулиар дамжин олгогдоно. Судалж буй нутаг дэвсгэр дээр сургуулийн өмнөх боловсролын 1436 байгууллагад 237, 6 мянган хүүхэд сурч хүмүүжиж байна.

Ерөнхий боловсрол нь боловсролын анхны түвшин юм. Өнөөдөр ерөнхий боловсролд дараахи боловсролыг хамааруулж байна. Үүнд: анхан шатны, үндсэн ерөнхий, бүрэн дунд боловсрол болон нэмэлт боловсрол орно. Байгаль нуурын сав газрын нутаг дэвсгэр дээр ерөнхий боловсролын 1412 байгууллага ажиллаж байгаа бөгөөд 637, 5 мянга орчим хүүхэд боловсрол эзэмшиж байна.

Эрхүү хотын нутаг дэвсгэр дээр 206 хүүхдийн цэцэрлэгт 35268 хүүхэд хүмүүжиж байгаа бөгөөд 182 ерөнхий боловсролын сургуульд 86982 хүүхэд суралцаж байна.  Бүгд Найрамдах Буриад улсын 394 хүүхдийн цэцэрлэгт 45007 хүүхэд хүмүүжиж, ерөнхий боловсролын 517 сургуульд 123362 хүүхэд суралцаж байна. Забайкальск мужийн 150 хүүхдийн цэцэрлэгт 24119 хүүхэд, 187 ерөнхий боловсролын сургуульд 57210 хүүхэд суралцдаг. Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр нийт 685 хүүхдийн цэцэрлэгт 133239 хүүхэд хүмүүжиж, 523 ерөнхий боловсролын сургуульд 369900 хүүхэд суралцаж байна.

Мэргэжлийн дунд боловсролын сургалт (СПО-Среднее профессиональное образование)–мэргэжлийн боловсролын энэ түвшинд практик-мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, эдийн засгийн бүх салбарт дунд түвшний ажилтан бэлтгэхэд чиглэн ажилладаг. Боловсрол олгох ажлыг үндсэн ерөнхий боловсрол (9 дүгээр ангиас), бүрэн дунд боловсрол (11 дүгээр ангиас) эсвэл мэргэжил эзэмших анхан шатны боловсрол олгох материаллаг баазад үндэслэн явуулдаг.

Байгаль нуурын сав газрын Оросын хэсэгт өнөөдрийн байдлаар мэргэжлийн дунд боловсролын сургалтын 100 орчим байгууллага байна. Монгол улсад мэргэжлийн боловсрол, сургалтын 35 байгууллага үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Мэргэжил эзэмшүүлэх дээд боловсрол (ВПО-Высшее профессиональное образование) – эзэмшсэн бүрэн дунд боловсрол болон мэргэжил эзэмшүүлэх дунд боловсролын үндсэн дээр шинжлэх ухааны аль ч салбарт ажиллах чадамжтай мэргэжилтэн бэлтгэхэд чиглэсэн мэргэжлийн боловсролын түвшин юм.

Байгаль нуурын сав газрын Оросын хэсэгт боловсролын 40 байгууллагад (улсын болон хувийн, тэдгээрийн салбар сургуульд) мэргэжлийн дээд боловсролыг олгож байна. Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр төрийн өмчийн 15, төрийн өмчийн бус 90 гаруй их, дээд сургууль байдгаас ихэнхи нь нийслэл хотод байрладаг.

Тус сав газрын Оросын хэсэгт Эрхүү хотод ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн салбарын 9 хүрээлэн, Хөдөө аж ахуйн ШУА-ийн эрдэм шинжилгээ судалгааны 3 байгууллага, 30 гаруй эрдэм шинжилгээ судалгаа болон төсөл хэрэгжүүлэгч хавсарга хүрээлэнгүүдтэй.  Буриадын Бүгд Найрамдах Улсын шинжлэх ухааны академийн системд ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Буриадын шинжлэх ухааны төв (БНЦ СО РАН), Буриадын Хөдөө аж ахуйн эрдэм шинжилгээ–судалгааны хүрээлэн (БурНИИСХ СО РАСХН) ажиллаж байна.
Забайкальск мужийн нутаг дэвсгэр дээр боловсролын болон эрдэм шинжилгээ– судалгааны 5 байгууллага, тэдгээрийн салбарууд ажиллаж байна. рдын засгийн газрын

1921 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдрийн тогтоолоор “Судар бичгийн хүрээлэн” байгуулагдсанаар Монгол улсад шинэ үеийн шинжлэх ухааны төв байгуулага бий болсон түүхтэй бөгөөд хожим нь Шинжлэх ухааны хүрээлэн, Шинжлэх ухаан, дээд боловсролын хүрээлэн болон өргөжин тэлсээр 1961 онд Шинжлэх ухааны Академи болон зохион байгуулагдсан юм. Өнөөдрийн байдлаар ШУА-ийн шууд харьяалалд 21 эрдэм шинжилгээний хүрээлэн төв, 2 салбарын төрөлжсөн академи, 1 номын сан  үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Ашигласан хэвлэл

Материалы Федеральной службы государственной статистики (http://www.gks.ru),

Статистические сборники по Монголии: Соёл, спорт, аялал, жуулчлалын салбарын лавлах / Улаанбаатар хот, 2013 он, с. 285 и Монгол улсын статистикийн Эмхэтгэл, 2012

Томруулж харах

Шашин шүтлэг

Байгал нуурын сав газрын нутаг дэвсгэр дээр уламжлалт шашин шүтлэг нь Бөөгийн шашин, лам хуврага хэлбэрийн буддын шашин, үнэн алдартны шашин юм. Шашин шүтлэгийн орчин үеийн нөхцөл байдал Монгол ба Орос оронд XX зууны 1990-ээд онд явагдсан улс төрийн шинэчлэлтээр ихээхэн хэмжээгээр тодорхойлогдоно. Өнөөдөр олон тооны конфисси наманчлал, шашин шүтлэг үйлчилж байна.

Хүн амын ихэнхи нь сүсэг бишрэлтэй байдаг. Шашин шүтлэгт эргэлзээтэй ханддаг, сүсэг бишрэлгүй хүмүүс ихэнхи тохиолдолд аль нэг уламжлалт шашин шүтлэгийн хувьд өөрийн байр сууриа тодорхойлдог. Тухайлбал, Монголд буддын шашинд өөрийгөө тодорхойлдог хүний тоо хүн амын 90%-ийг эзэлж байхад Бөөгийн шашинд 6% байна. Үүний зэрэгцээ 2010 оны хүн амын тооллогоор 15-аас дээш насны хүмүүсийн 61,4% нь өөрийгөө сүсэг бишрэлтэй хүн гэж үздэг байна. Буддын шашинг шүтдэг хүний 53%, лалын шашинтан - 3, Бөөгийн шашин - 3, Христэд итгэгчид – 2, бусад шашинг дээдэлдэг хүний тоо 1-ээс бага хувь байна. Буриадад хамгийн их түгэн дэлгэрсэн хоёр шашин шүтлэг нь буддын шашин, үнэн алдартны шашин юм. Забайкальск муж, Эрхүү мужид хүн амын дийлэнхи хувь нь өөрсдийгөө үнэн алдартны шашинтан гэж үздэг бол Тывад – буддын шашинтан гэж тодорхойлдог. 2012 онд ашгийн төлөө бус «Среда» судалгааны албанаас явуулсан социологийн судалгааны дүнгээр буддын шашинг шүтэн биширдэг хүний эзлэх хувь эдгээр бүс нутагт  тус бүр 20; 6; <1; 62 %, -  Христэд итгэгчид - 32; 32; 48; 2,  түүний дотор үнэн алдартны шашинтан – 27; 25; 41; 1, лалын шашинтан - <1; <1; 7; ; <1, Бөөгийн шашин – 2; <1; 1; 8  %, бусад шашин - <1; <1;<1; <1 байна.

Шашны байгууллагууд улсын бүртгэлд бүртгэгдэх ёстой хэдий ч бүртгэгдээгүй бүлэг ч мөн адил үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэдгээр бүлгийн тоо тогтмол өсөн нэмэгдэж байгаа бөгөөд тэдгээрийн дотор протестант шашны номлол,  евангелийн шашны сургааль конфессид хамаардаг бүлэг нэгдлийн тооны өсөлт хурдацтай явагдаж байна.

Хүн ам шашин шүтлэгийн үл тохирлын асуудалд тэвчээртэй ханддаг. Өөр хоорондоо зөрчилтэй, холимог шашны төсөөллийн баримт факт тогтмол гарах явдал ч их байна.

Буддын шашин дорнодын шашин шүтлэгт ордог. XVII зуунаас Байгал нуурын сав газарт Махаяна Буддын сургаалийн гэлүгпа (шарын шашин)-ы хойд салбар өргөн тархсан. Өнөөдөр уламжлалт бус, түүний дотор үндэстэн дамнасан сургааль томоохон байр суурийг эзлэх боллоо. Төвдийн элч төлөөлөгчдийн оролцоотой «Дхарма-төвүүд» олноор үүсгэн байгуулагдаж, урьд өмнө олон нийтэд хаалттай байсан буддын Ваджраяны сургаалийн тарнийн хэлбэрийг олон түмэнд идэвхитэй сурталчлах болсон.

Буддын шашны гол ёсзүйн зарчимд аливаа юманд тэвчээртэй хандах, хүчирхийллээс татгалзах, оршин байгаа хамаг амьтныг хохироох, гай зовлонгоос ангижруулах, хүн, амьтанд хайр халамж, сайхан сэтгэлээр хандах явдал орно.

«Ертөнц»-ийг үзэх үзэл буддын шашинд натуралист байгаль судлалын шинжтэй байна. Уг сургаальд «ертөнц»-ийг бүтээгээгүй, үүнд эхлэл, төгсгөл гэж байхгүй болохыг баталдаг. Цаг зуурын зүйлийн мөн чанар (сансара) мөнхийн зүйлээс (нирвана) салшгүй байна. Хүн төрөлхтөн ба байгаль дэлхий нэг нь нөгөөгөөсөө харилцан холбоотой систем юм. Хамаг амьд бүхэн нэг л хуульд захирагдаж, зовж шаналахгүйн төлөө тэмүүлдэг. Хүн төрөлхтөний энэ асуудлыг шийдэх түлхүүр нь хүний төгс байдалд оршино.

Буддын шашин байгалийг тахин шүтэх, өвөг дээдсийн сүнсийг шүтэх зан үйлээр тодорхойлно. Үүний дагуу сургаалийн мөн чанарт нүдэнд ил харагдах зүйлийн хажуугаар нүднээс далд (сүнс-уул ус, орон байр, газар нутагт оршино) зүйлс орно.

Байгал нуурын сав газрын нутаг дэвсгэр дээр оршин байгаа буддын шашинд (төсөөлөл, ёс жаяг, зан үйл, домог туйлс, сүнсний тамын орон) үүсэн бий болохоос өмнө байсан шашны зан үйл тодорхой нөлөө үзүүлсэн.

Нийгмийн амьдралд, түүний дотор экологид, чухал байр суурийг буддын сүм хийд эзэлнэ. Эдгээр нь шинжлэх ухаан, боловсролтой харилцан яриа үүсгэх ажлыг зохион байгуулдаг. Ном уншихын тулд зөвхөн буддын лам хуврагыг төдийгүй шашингүй шинжээчдыг татан оролцуулдаг. Дацан, сүм хийдийн төвүүдийн үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлийн нэг нь хэвлэн нийтлэх ажил юм. Энд хүн амын соёлын дурсгалыг бий болгож, хадгалан үлдэх асуудалд томоохон анхаарал хандуулж, сургаалийг орчин цагийн нөхцөл байдалд дасан зохицуулах, хөгжүүлэх, түүний дотор орос хэлээр ярьдаг хүн амын дунд түгээн дэлгэрүүлэхэд гол анхаарал хандуулж байна.

Христитгэл. Байгал нуурын сав газрын Оросын нутагт голдуу үнэн алдартны шашин хэлбэрээр таниулдаг бол Монголын нутагт – протестант, евангелийн чиглэлээр тодорхойлно (протестантууд, үндсэндээ евангелийн христэд итгэгчид –баптистууд – 90%, мормончууд – 9 %, католик болон үнэн алдартны шашинтан нийт христэд итгэгчидын - 1% эзэлдэг). Улаанбаатар хотод Библийн Нийгэмлэгийг 1990 онд албан ёсоор нээсэн.

Христитгэл экологийн асуудлыг шийдвэрлэх асуултыг пастыр, номлолын үйлчлэлийн бүрэлдэхүүн хэсэг гэж авч үздэг. Библийн сургаальд зааснаар дэлхий дээрхи бүх зүйл Бурханы бүтээл гэж үздэг. Байгаль эх дэлхийг хүний эрэлт хэрэгцээнд зориулж бүтээсэн боловч хувиа хичээсэн, хариуцлагагүй үрэн таран хийхэд зориулсан эх үүсвэрийг багтаах биш харин хүн Бурханд үйлчлэх сүм хийд болно гэж бүтээжээ. Хүн өөрийн бодол санаа, үйл хэрэгт хариуцлага хүлээж, байгаль дэлхийд хайр гамтай хандаж, түүнийг хамгаалах ёстой. Амьдрал олон төрлийн илрэлд ариун гэгээн шинжийг агуулсан байх бөгөөд түүнийг устган үгүй хийх эсвэл нураан сүйтгэх нь Бурханыг хилэгнүүлэх өдөөлт болно.

Христитгэлийн дагуу экологийн асуудал бол хувиа хичээсэн, хэрэглээний шалтгааны үр дагавар тул хэрэв христитгэлийн сургаальд зааснаар хүмүүс амьдрахгүй бол экологийн үйл ажиллагаа хүсэж буй үр дүнд хүрэхгүй.

Лалын шашин (үндсэндээ суннит урсгал) угсаатанзүйн шинжийг агуулдаг. Оросын нутаг дэвсгэр дээр татарын бүрэлдэхүүн хэсэг давамгай байна. Монголд энэ сургаалийг цөөн тооны үндэстэн ястан, тухайлбал казак, узбек, уйгар, татар, лалын шашинг дээдлэн шүтдэг бусад үндэстэн даган мөрддөг

Коран сургаальд заасны дагуу хүн ба байгаль нь Аллах бурханы агуу ариун бүтээл юм. Хүмүүст байгалийн ариун цэвэр байдлыг хадгалан үлдэх хариуцлагыг оногдуулсан. Дэлхий дээр оршин байдаг амьд бүхэн хүнтэй адил байна. Тэднийг тарчлаан зовоох нь үнэхээр хориотой зүйл. Амьтанд хийсэн сайн санааны үйлийг хүнд гаргасан сайхан сэтгэлтэй адилтгаж үзнэ. Байгаль дэлхийд сайн сайхныг бүтээхийн төлөө хийдэг хүний хичээл зүтгэлийг ариун журам гэж үзэх бөгөөд энэ нь адислалыг авч, ирээдүйн амьдралд диваажинд очиход тусална.

Хүний нүгэл байгаль орчины хувьд олон янз байхыг шариатад тусгасан, энэ нь лалын шашны эрхзүй, ёсзүй, гоо зүйн болон шашны хэм хэмжээний нийтлэг зарчим байх бөгөөд лалын шашинтан нэг бүрийн амьдралын томоохон хэсгийг эзэлнэ.

Ислам байгаль дэлхийн байдлыг хүний гараар сайжруулахад онцгой анхаарал хандуулдаг. Энэ нь шинжлэх ухаан, шашин шүтлэгийн холбоог байгаль хамгаалах асуудлын шийдэлд авч үзэх асуултыг тавьж байна.

Бөөгийн шашин –Төв Ази ба Сибирь нутгийн эртний шашин юм. Бөөгийн шашин үүсэн бий болсон эх орон нь (Байгал нуурын) Ольхон арал гэж үздэг. Бөөгийн шашны төсөөллөөр гурван ертөнц байдаг. Үүнд: дээд (тэнгэрийн), дунд (эх газрын) ба доод (газар доорхи). Өнөөдөр бөөгийн шашинд тенгриантын дагалдагчид орж байна. Энэ нь гүн ухаан, метафизик үзлийн монотейзм буюу ганц бурхан гэсэн чиглэлийн дэлхийн хаант гүрний шашин шүтлэг юм. Энэ номлол сургаалийг анх Монголын нутаг дэвсгэр дээр нүүдэлчин малчин ард даган мөрдөж байсан.

Байгалийг арвилан гамнах нь соёл-шашны уламжлалд үндсэлсэн. Орон нутгийн байгалийн объект орчлон ертөнцийн тухай ойлголтонд онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг. Урьд өмнө бөөгийн шашин нийтийн ерөнхий цар хүрээнд «үйлчилж» байсан бол отог нэг бүр, саахалт айл тус бүр өөрийн гэсэн ариун газартай байсан бөгөөд тэр газраа зан үйлийг хийхэд ашигладаг байлаа. Ийм газарт овоо босгож, модны мөчирт хадаг уядаг байсан. Үүний сэргэлт неошаманизм буюу шинэ бөөгийн шашин хэлбэрээр илэрнэ – Нийт Буриадын Бөөгийн шашны байгууллага, нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулж шүтэн бишрэх, хэвлэн гаргах, гэгээрүүлэх үйл ажиллагаа явуулах болсон.

Бөөгийн шашны итгэл, сүсэг бишрэл бусад шашинг шүтдэг хүмүүст онцгой нөлөө үзүүлж байна, холимог шашны үзэл бодлыг тодорхойлохдоо хүрээлэн буй орчны сэхэн амьдрах байдлыг авч үзнэ. Энэ нь бөөгийн ариун газрыг буддын шашин, христэд итгэгч болон бусад шашны төлөөлөгчид мөргөлийн ёслол хийх, сүсэглэн бишрэх байдлаар тодорхойлох нь ховор бус тохиолдол.

Байгал нуурын сав газрын нутаг дэвсгэрт байдаг бусад шашин шүтлэгийн экологи, байгаль орчны асуудал мөн л адил байгаль дэлхийг хамгаалахад чиглэдэг.

Бүх шашны баталж байгаагаар экологийн асуудлыг шийдвэрлэх ажлыг хүний сүнслэг-ёс суртахууны төгс байдлаас эхлэх ёстой.

Томруулж харах

Аялал жуулчлал

Байгаль нуурын сав газар дэлхий нийтийн жуулчдын анхаарлыг татдаг хосгүй нутаг. Эндхийн байгалийн аялал амралтын нөөцийн гол цөм нь манай гаригийн эртний, хамгийн гүн цэнгэг нуур юм. Аялал жуулчлал хөгжүүлэх дэд бүтэцийн төвүүдийн үүргийг Улаанбаатар, Эрхүү, Улаан-Үд хотууд гүйцэтгэх бөгөөд эдгээр хотуудад олон улсын тээврийн зангилаа байдгаас гадна жуулчдад зориулсон засаг захиргаа, боловсрол соёлын үйлчилгээ, зорчигчдыг хүлээн авч байрлуулах нөөц боломж хангалттай бий. 2012 оны байдлаар нийслэл Улаанбаатар хотод зочид хүлээн авах буудлын газрын нөөц хамгийн их (170 гаруй зочид будалтай) байсан бол Эрхүү хотод 80 орчин, Улан-Үдэд 20 шахам зочид буудал ажилладаг. Нийтэд нь авч үзвэл Байгаль нуурын сав газрын хоёр улсын хил дамнасан нутагт төрөл бүрийн жуулчдыг байрлуулахад зориулагдсан мянга гаруй газар бий.

Зорчигчдыг байрлуулах газрын тоо, тэдгээрийн үйлчилгээний түвшинг жуулчдын урсгалын шинж, чиг замналуудтай нь хамтатган авч үзвэл жуулчлалын салбарт хамгийн ач холбогдолтой нутгийг илрүүлж жуулчид тэнд хир олноороо ирж цаг өнгөрөөдгийг тогтоох боломжтой бөгөөд улмаар аялал амралтын үйл ажиллагааны нутаг дэвсгэрийн бүтцийг ерөнхийд нь төлөөлж болно. Орос ба Монголын засаг захиргааны нэгжүүд аялал жуулчлалыг хэрхэн хөгжүүлж буйг үнэлэхдээ жуулчдын урсгалын төлөв байдал болон тэднийг байршуулдаг газруудын зонхилох хэв маягийг нэгтгэн харуулсан дэвсгэр үзүүлэлтийг үндэслэл болгов.

Байгаль нуурын сав нутгийн аялал амралтын системийн гол онцлог нь улсын хил дамнасан байрлал бөгөөд улсын хилээр шалган нэвтрүүлэх цэгүүд бүхий хоёр улсын хил дагуу залган орших Оросын нутгийн захиргааны районууд ба Монголын аймгуудын хоорондох харилцаа чухал ач холбогдолтой.

Байгаль, соёлын хосгүй үнэт зүйлс бүхий Орос, Монгол хоёр орны хил дамнасан аялал жуулчлалын хөгжил нь олон улсын аялал жуулчлалын хөгжлийн салшгүй хэсгийг бүрдүүлж бусад улс орны жуулчдын сонирхлыг ихээр татах болсон тул жуулчдын ирэх урсгалыг харилцан нэвтрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулж байна.

Орос-Монголын хилийн шугамыг дамнан орших гурван шалган нэвтрүүлэх товчоо байдаг бөгөөд  түүгээр дотоод, гадаадын жуулчдын бүлгүүд харилцан нэвтрэхээс гадна худалдаачид цааш наашаа ирж очин хил орчмын худалдаа хөгжих нөхцөл бүрджээ. Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд хилийн шалган нэвтрүүлэх товчоогоор өнгөрсөн зорчигчдын урсгалын хэмжээ хоёр гаруй дахин өсч, 2002 онд 229 мян.хүн байсан бол 2012 онд 502,5 мян.хүн болжээ.

Хил дамнасан аялал жуулчлалыг улам хөгжүүлж жуулчлалын томоохон бүтээгдэхүүнийг улсын түвшинд хүргэх талаар хамтарсан шийдвэр гаргах хэрэгтэй  байна. Одоогоор Ази тивийн хоёр том нуурыг холбосон “Байгаль-Хөвсгөл”төсөл мөн “Цайны зам” төсөл нийтийн хүртээл болоод байна. Хил дамнасан тусгай хамгаалалттай газрууд байгуулж экологийн аялал жуулчлалын салбарт хоёр талын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх их боломж бий. Хил дамнасан тусгай хамгаалалтай газар нь зөвхөн байгаль хамгааллын нийтлэг асуудлыг шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой зохион байгуулалтын өвөрмөц нөөц төдийгүй хил дамнасан аялал жуулчлалын төслүүдийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээг зохицуулахад ч бас багагүй үүрэгтэй.

Зураг 1.  Байгаль ай савын хил дамнасан рекреацийн бүсэд орших объектуудын байршил

Зураг 2.  Монгол-Орос улсын хилээр нэвтрэх жуулчдын урсгалын хэмжээ

Ашигласан хэвлэл

Деловое Приангарье. Туристско-гостиничный бизнес. – Иркутск: Иркутскстат, 2012. – С. 35-62.

Деятельность туристских фирм и коллективных средств размещения в Республике Бурятия в 2011 году (Статистический бюллетень №05-04-02). – Улан-Удэ: Бурятстат, 2011. – С. 7-12.

Культура, туризм и отдых в Приангарье. Статистический сборник. – Иркутск: Иркутскстат, 2012. – с. 45-52.

Отдых в солнечной Бурятии: Статсборник. – Улан-Удэ: Бурятстат, 2011. – 59 с.

Соёл, спорт, аялалжуулчлалынсалбарынлавлах. – Улаанбаатар хот: Соёл, спорт, аялалжуулчлалыняам; АялалжуулчлалынYндэснийтƟв, 2013 он. – 285 хууд.

Mongolian statistical yearbook 2012.  – Ulaanbaatar: National Statistical Office of Mongolia, 2013. – Р. 297-299.

Mongolian statistical yearbook 2006.  – Ulaanbaatar: National Statistical Office of Mongolia, 2017.  Р. 265-269.

Деловое Приангарье. Туристско-гостиничный бизнес. – Иркутск: Иркутскстат, 2012. – С. 35-62.

Деятельность туристских фирм и коллективных средств размещения в Республике Бурятия в 2011 году (Статистический бюллетень №05-04-02). – Улан-Удэ: Бурятстат, 2011. – С. 7-12.

Культура, туризм и отдых в Приангарье. Статистический сборник. – Иркутск: Иркутскстат, 2012. – с. 45-52.

Отдых в солнечной Бурятии: Статсборник. – Улан-Удэ: Бурятстат, 2011. – 59 с.

Соёл, спорт, аялалжуулчлалынсалбарынлавлах. – Улаанбаатар хот: Соёл, спорт, аялалжуулчлалыняам; АялалжуулчлалынYндэснийтƟв, 2013 он. – 285 хууд.

Mongolian statistical yearbook 2012.  – Ulaanbaatar: National Statistical Office of Mongolia, 2013. – Р. 297-299.

Mongolian statistical yearbook 2006.  – Ulaanbaatar: National Statistical Office of Mongolia, 2017.  Р. 265-269.